حضرت زكريا، پيامبرى از نسل سليمان و پدر يحيى است كه كفالت و سرپرستى مريم، مادر عيسى را نيز بر عهده داشت و خانواده‏ اش بيت تقوا، عفات و عبادت بود. نام اين پيامبر الهى هفت بار در قرآن در سوره‏ هاى آل عمران، انعام، مريم و انبيا يادشده است.

قرآن مجيد از زكريا تحت دو عنوان ياد كرده؛ يكى كفالت مريم و ديگر بشارت به تولد حضرت يحيى»(1) و همچنين خاندانش را به كار نيك و خشوع و دعا به درگاه حق ستوده است، وَوَهَبْنا لَهُ يَحْيى‏ وَأَصْلَحْنا لَهُ زَوْجَهُ إِنَّهُمْ كانُوا يُسارِعُونَ فِى الخَيْراتِ وَيَدْعُونَنا رَغَباً وَرَهَباً وَكانُوا لَنا خاشِعِينَ؛(2)

و يحيى را بدو بخشيديم و همسرش را براى او شايسته و آماده حمل گردانيديم. زيرا آنان در كارهاى خير شتاب مى‏ نمودند و ما را از روى رغبت و بيم مى‏ خواندند و دربرابر ما فروتن بودند.

وَزَكَرِيّا وَيَحْيى‏ وَعِيسى‏ وَإِلْياسَ كُلٌّ مِنَ الصّالِحِينَ؛(3)

و زكريا و يحيى و عيسى و الياس را (ياد آر)، همگى از صالحان بودند.

شيوه ‏هاى تبليغى حضرت زكريا(ع)

1. پيشتازى در خيرات

فضاى حاكم بر آيات حكايت گر قصه زكريا و خاندانش فضايى آكنده از ايمان، تقوا، پايدارى و احسان است و يكى از صفات بارز اين خاندان و در رأس آنها زكريا، شتاب در انجام ‏دادن كارهاى نيكو است كه شيوه‏اى از شيوه‏هاى تبليغ عملى نيز محسوب مى‏شود؛

إِنَّهُمْ كانُوا يُسارِعُونَ فِى الخَيْراتِ؛(4)

آنان در كارهاى خير شتاب مى ‏نمودند.

 به ‏عبارت ديگر در روابط ايشان با هم  نوعان، همواره اصل نيكى، خدمت و احسان حاكم‏بود.

2. عبادت خالصانه و سفارش به آن

عبادت و توجه باطنى خالص به خداى بزرگ حقيقتى است كه مظاهر آن در اعمال و رفتارهاى اجتماعى جلوه گر مى ‏شود و زكريا به خاطر خشوع باطنى و تضرع مخلصانه به‏ درگاه الهى مى‏ وانست به انجام‏ دادن خيرات و احسان به بندگان خدا همت گمارد؛

وَيَدْعُونَنا رَغَباً وَرَهَباً وَكانُوا لَنا خاشِعِينَ؛(5)

و از روى رغبت و بيم ما را مى ‏خواندند و دربرابر ما فروتن بودند.

توكل و اعتماد زكريا به عنايات الهى نيز در اثر آن ايمان و خشوع بسيار چشم  گير بود؛

وَزَكَرِيّا إِذْ نادى‏ رَبَّهُ رَبِّ لا تَذَرْنِى‏فَرْداً وَأَنْتَ خَيْرُ الوارِثِينَ؛(6)

و زكريا را (ياد كن) هنگامى كه پروردگار خود را خواند: پروردگارا، مرا تنها مگذار و تو بهترين ارث برندگانى.

او خود همواره به عبادت الهى سر گرم و حتى جايگاه مخصوصى بدان اختصاص داده بود. زمانى كه ملائكه بشارت يحيى را برايش آوردند آن حضرت در محراب مشغول ابتهال و تضرع بود؛

فَنادَتْهُ المَلائِكَةُ وَهُوَ قائِمٌ يُصَلّى فِى المِحْرابِ أَنَّ اللَّهَ يُبَشِّرُكَ بِيَحْيى‏؛(7)

پس در حالى كه وى ايستاده در محراب خود دعا مى‏كرد، فرشتگان، او را ندا دردادند كه؛ خداوند تو را به ولادت يحيى مژده مى‏ دهد.

زكريا راهنما و مشوق دائمى مردم به نماز و دعاى پروردگار بود و حتى آن‏گاه كه ازجانب خدا مأمور به سكوت گرديد، مطابق برخى تفاسير با اشاره، مردم را به نماز رهنمون شد.

قالَ آيَتُكَ أَلّاتُكَلِّمَ النّاسَ ثَلاثَ لَيالٍ سَوِيّاً * فَخَرَجَ عَلى‏ قَوْمِهِ مِنَ المِحْرابِ فَأَوْحى‏ إِلَيْهِمْ أَنْ سَبِّحُوا بُكْرَةً وَعَشِيّاً؛(8)

فرمود: نشانه تو اين است كه سه شبانه روز با اين‏كه سالمى با مردم سخن نگويى. پس از محراب بر قوم خويش درآمد و ايشان را آگاه گردانيد كه روز و شب به نيايش بپردازيد.

گفته‏اند كه هر روز از غرفه خويش در هنگام نماز صبح و خفتن بيرون مى‏ آمد و اذان مى‏گفت و بنى‏ اسرائيل با او نماز مى‏كردند. چون وقت وعده خدا رسيد و نتوانست با مردم سخن بگويد در زمان مقرر بيرون آمد و با اشاره آنها را اعلام كرد به نماز.(9)

به‏ هر حال از جمله پيام‏هاى آيات فوق اين است كه اين اسوه قرآنى همچون ديگر مبلّغان قرآنى، مردم را چه با سخن آشكار و چه با اشاره و نداى كوتاه به تسبيح و عبادت خداى يكتا سفارش مى كرده است.

‏

1 - خزائلى، اعلام قرآن، ص 349.

2 - انبياء (21) آيه 90.

3 - انعام (6) آيه 85.

4 - انبياء (21) آيه 90.

 6 - همان، آيه 89.

7 - آل عمران (3) آيه 39.

8 - مريم (19) آيات 10 - 11.

9 - محمدباقر مجلسى، حياة القلوب، ج 1، ص 380.