ايوب، اسوه بازگشت و انابه به درگاه خدا

ايوب پيامبرى از نسل اسحاق است كه نامش چهار بار در قرآن در سوره ‏هاى نساء، انبيا و انعام ذكر شده است.

وَأَيُّوبَ إِذْ نادى‏ رَبَّهُ أَنِّى مَسَّنِىَ الضُّرُّ وَأَنْتَ أَرْحَمُ الرّاحِمِينَ؛(1)

و ايوب را ياد كن هنگامى كه پروردگارش را ندا داد كه: به من آسيب رسيده است و تويى مهربان‏ترين مهربانان.

إِنّا وَجَدْناهُ صابِراً نِعْمَ العَبْدُ إِنَّهُ أَوّابٌ؛(2)

ما او را شكيبا يافتيم، چه نيكو بنده‏اى. به درستى كه او توبه كار بود.

وَمِنْ ذُرِّيَّتِهِ داوُدَ وَسُلَيْمانَ وَأَيُّوبَ؛(3)

و از نسل او (نوح) داوود و سليمان و ايوب را هدايت كرديم.

وَأَوْحَيْنا إِلى‏ إِبْراهِيمَ وَإِسْمعِيلَ وَإِسْحقَ وَيَعْقُوبَ وَالأَسْباطِ وَعِيسى‏ وَأَيُّوبَ؛(4)

و به‏ابراهيم واسماعيل واسحاق و يعقوب و اسباط و عيسى و ايوب وحى نموديم.

اين ستايش ‏هاى بليغ بيانگر مكانت والا و اسوه بودن اين شخصيت قرآنى است.

ايوب، اسوه بازگشت و انابه به درگاه خدا

نام ايوب به موجب نقل قاموس كتاب مقدس در لغت عبرى به معناى بازگشت كننده است و در قرآن كريم نيز اين معنا مورد نظر است، آن‏جا كه مى‏فرمايد: إِنّا وَجَدْناهُ صابِراً نِعْمَ العَبْدُ إِنَّهُ أَوّابٌ‏(5)(ما او را شكيبا يافتيم چه نيكو بنده‏اى به درستى كه او توبه‏ كار بود.)

در طول حيات ايوب، مصيبت‏ها و بلاهاى بسيارى بر او وارد آمد كه شرح آن در كتب سيره و روايت مذكور است؛ از دست دادن تمام فرزندان و از بين رفتن تمام دارايى از جمله بلاهايى است كه به وسيله شيطان براى او پيش آمد، ولى وى هيچ‏گاه ياد خدا و تضرع به درگاه او را از ياد نبرد. روزى همسرش به نزد او آمده مى‏ گويد: آياهنوز بر كمال ايمان خود باقى هستى؟ ايوب پاسخ داد: همچنان كه نيكى‏ ها و نعمت‏هاى او را پذيرفته ‏ام بايد سختى ‏ها و بلاهاى او را نيز به جان بپذيرم.(6)

بدين لحاظ مى‏ توان او را به حق، اسوه رجوع و انابه به درگاه الهى و الگوى بازگشت به خدا دانست.

شيوه‏ هاى عملى و تبليغى حضرت ايوب(ع)

1. صبر بر مصيبت‏ ها

بلاها و مصيبت‏هاى وارده بر ايوب به حدى بود كه مى‏توانست هر انسان مقاومى را از راه ايمان بيرون برد و به كفر وا دارد، اما استقامت و بردبارى بى‏نظير او باعث تعالى شخصيت او به‏ مقام‏هاى بالاتر گرديد. علاوه بر مصيبت اموال و فرزندان كه همواره بدانها دچار مى‏ گشت، به‏ سختى ديگرى نيز دچار بود و آن اين كه حتى ياران و پيروانش گهگاه مصيبت‏هاى وارد بر او را نتيجه گناه يا خطاى او مى‏ دانستند و با او در اين خصوص مناظره مى‏ نمودند. اما ايوب به‏ آنها ثابت كرد كه هميشه گناه موجب ابتلا نيست، بلكه بسا كه مصيبت و بلا براى آزمودن بنده صالح مقرر مى‏ شود تا با صبر و بردبارى، فضيلت‏هاى خود را به‏ منصه ظهور رساند. ايوب هرگز بر خلاف رضاى الهى سخنى بر زبان نياورد و تنها رو به سوى خدا آورده‏ مى ‏گفت:

وَأَيُّوبَ إِذْ نادى‏ رَبَّهُ أَنِّى مَسَّنِىَ الضُّرُّ وَأَنْتَ أَرْحَمُ الرّاحِمِينَ؛(7)

و ايوب را ياد كن هنگامى كه پروردگارش را ندا داد كه: به من آسيب رسيده است و تويى مهربا ن‏ ترين مهربانان.

إنّا وَجدناه صابراً؛(8)

ما او را بردبار يافتيم.

2. شكرگزارى نعمت‏هاى الهى

چنان كه صفت همه انبيا و نيكان است، ايوب همواره سپاسگزار نعمت‏هاى الهى بود و در خلوت و در اجتماع در حالى كه غرق در محنت و بلا بود با سپاس دائم خود، خدا باورى را ترويج مى ‏نمود. نويسنده اعلام قرآن در جمع‏ بندى روايات مربوط مى‏نويسد:

ايوب مردى متمكن و نيكوكار و داراى حشم و فرزندان بسيار بوده و بر خلاف اكثر ثروتمندان از جاده حق و عدالت منحرف نشده و كفران نعمت نكرده است. از اين رو شيطان بر سپاسگزارى او رشك برده و در محضر خداوند سپاسگزارى و شكر دائمى ايوب را به‏ خاطر تنعم و بهره‏ مندى وانمود مى‏كند و مى‏ گويد: اگر مال و منال او گرفته‏ شود مسلماً كفران خواهد ورزيد. خداى تعالى براى اثبات صبر و ثبات ايوب درخواست ابليس را اجابت مى‏كند و در نتيجه اموال ايوب به كلى از دستش بيرون مى‏رود، ولى ايوب همچنان شاكر است.(9)

همچنين در روايتى از بحارالأنوار صفات بارز ايوب اين چنين بيان شده است:

و كان شاكراً لانعم الله تعالى‏ مؤدياً لحقّ الله تعالى.(10)

او شكرگزار نعمت‏هاى خدا و ادا كننده حقوق الهى بود.

عاقبتِ اين سپاس دائم آن بود كه خداوند بار ديگر نعمت‏هاى از كف رفته را به او بازگرداند؛

فَاسْتَجَبْنا لَهُ فَكَشَفْنا ما بِهِ مِنْ ضُرٍّ وَآتَيْناهُ أَهْلَهُ وَمِثْلَهُمْ مَعَهُمْ رَحْمَةً مِنْ عِنْدِنا وَذِكْرى‏ لِلْعابِدِينَ؛(11)

پس دعاى او را اجابت نموديم و آسيب وارده بر او را برطرف نموديم و كسان او نظيرشان را همراه با آنان به وى عطا كرديم، تا اهل عبادت متذكّر لطف و احسان ما شوند.

3. نيكوكارى و خدمت به مردم

به‏ يقين يكى از خصلت‏هاى سپاسگزاران و يكى از جلوه‏ هاى بارز شكر، بهره ‏بردارى صحيح از نعمت‏ها به‏ ويژه استفاده از آنها در راه خدمت و احسان به خلق خداست. ايوب كه در ابتدا از مكنت و دارايى برخوردار بود همواره در حال خدمت همه جانبه به مردم به‏ سر مى‏ برد و به‏ مستمندان مهر مى ‏ورزيد، مهمان را گرامى مى‏ داشت و يتيمان را كفالت مى‏ نمود، در روايتى از بحار چنين مى‏ خوانيم.

و كان أيّوب برّاً تقياً رحيماً بالمساكين يكفل الأرامل و الأيتام و يكرم الضيف و يبلغ ابن‏ السبيل؛(12)

ايوب مردى نيكوكار و تقوا پيشه و بر بيچارگان مهربان بود، بيوه زنان و يتيمان را سرپرستى و حمايت مى ‏كرد. مهمان را گرامى مى‏ داشت و در راه‏ مانده را به مقصد مى ‏رساند. همچنين ايوب مى‏ گفت:

و عزة ربى أنه يعلم أنّى ما أكلتُ طعاماً قطُّ إلّا و معى يتيمٌ أو ضعيفٌ يأكل معى؛(13)

به عزت پروردگارم سوگند، او مى‏ داند كه هرگز طعامى نخورده‏ ام مگر آن كه يتيمى يا بيچاره‏اى در كنار سفره ام بوده است.

گفتنى است كه ايوب دارايى خود را از راه تلاش و كار شبانه روزى بويژه كشاورزى به ‏دست مى‏ آورد و آن‏گاه در راه كمك به مستمندان به مصرف مى‏ رساند.(14)

1 - انبياء (21) آيه 83.

2 - ص (38) آيه 44.

3 - انعام (6) آيه 84.

4 - نساء (4) آيه 163.

5 - ص (38) آيه44.

6- خزائلى، اعلام قرآن، ص 234.

7 - أنبياء (21) آيه 83.

8 - ص (38) آيه 44.

9 - خزائلى، اعلام قرآن، ص 234.