نيروهاى مسلح، انس با قرآن و يك پيشنهاد
نيروهاى مسلح، انس با قرآن و يك پيشنهاد
قدرت اللّه فرقانى
چكيده
قرآن كريم آمده است تا با هدايت و راهنمايىهاى خود، دست انسان را بگيرد و
به بالاترين مراتب كمال برساند. از اين رو بر همه مسلمانان است كه با آن مأنوس شده
در پى شناخت هر چه بيشتر آن باشند. اين ضرورت براى نيروهاى مسلح نظام جمهورى
اسلامى چند برابر است؛ چرا كه آنان حافظ نظام اسلامى و دستاوردهاى آن بوده، در
سختىها و مشكلات به هر ميزان بتوانند از نيروى معنوى قرآن مدد گيرند، به همان
ميزان بهتر مىتوانند از عهده اين مشكلات و نيز جانبازى در اين راه برآيند.
اين مقاله مىكوشد تا به اين پرسش پاسخ دهد كه راههاى ايجاد يا افزايش
انگيزه براى انس با قرآن درنيروهاى مسلح نظام جمهورى اسلامى ايران چيست و از
چهراههايى مىتوان به اين هدف مقدس نزديكتر شد؟
در همين راستا پاسخهايى ارائه شده و در پايان نيز پيشنهاد مشخصى بيان كرده
است.
كليد واژهها: ايجاد انگيزه، انس با قرآن، نيروهاى مسلح.
مقدمه
قرآن كريم، كتابى است آسمانى كه در گذر زمان هرگز دچار تغيير يا كاستى و
فزونى نگرديده است. آيات نورانىاش را خداوند يكتا بر حضرت محمد(ص) فرود آورده تا
انسان را از وادى جهل و غفلت رهايى بخشد، و به سوى نور و تكامل راه نمايد:
هُوَ الَّذِى يُنَزِّلُ عَلَى عَبْدِهِىآ ايَـتٍم بَيِّناتٍ
لِّيُخْرِجَكُم مِّنَ الظُّـلُماتِ إِلَى النُّورِ
(حديد: 9)
او كسى است كه آيات روشنى بر بندهاش (محمد(ص)) نازل مىكند تا شما را از
تاريكىها به سوى نور ببرد.
در قرآن كريم، مطالب فراوانى وجود دارد كه پيش از نزول قرآن، در دنيا يافت
نشده و پس از آن نيز كسى مانند آن را نخواهد آورد. دليل اين حقيقت نيز آشكار است؛
قرآن سخن خدا است، مگر كسى مىتواند مانند خدا سخن بگويد؟
از سوى ديگر محتواى معارف قرآنى به اندازهاى عميق و پر مايه است كه جز
پيامبر اكرم(ص) و اهل بيت عصمت(ع) هيچ مغز متفكرى توان درك همه حقايق آن را ندارد.
اين كتاب الهى سفره پهن و گسترده معنوياتى است كه همه تشنگان علم وعرفان را سيراب
و سرشار مىكند بدون آنكه هرگز از طراوت، نشاط و شكوفايى آن كاسته شود. امام
خمينى(ره)، اين عاشق دلباخته قرآن، در توصيف قرآن كريم مىفرمايد:
بدان كه اين كتاب شريف، چنانچه خود بدان تصريح فرموده، كتاب هدايت و
راهنماى سلوك انسانيت و مربى نفوس و شفاى امراض قلبيه و نور بخش سير الى اللّه
است.
بالجمله، خداى تبارك و تعالى به واسطه سعه رحمت بر بندگان، اين كتاب شريف
را از مقام قرب و قدس خود نازل فرموده و به حسب تناسب عوالم تنزل داده تا به اين
عالم ظلمانى و سجن طبيعت رسيده و به كسوه الفاظ و صورت حروف درآمده، براى استخلاص
مسجونين در اين زندان تاريك دنيا و رهايى مغلولين در زنجيرهاى آمال و امانى، و
رساندن آنها را از حضيض نقص و ضعف و حيوانيت به اوج كمال و قوت و انسانيت، و از
مجاورت شيطان به مرافقت ملكوتيّين بلكه به وصول به مقام قرب و حصول مرتبه لقاء
اللّه كه اعظم مقاصد و مطالب اهل اللّه است... .
البته قرآن شريف، علاوه بر راهنمايى در جهات معنوى و سلوك به سوى خدا، به
جهات مادى و اجتماعى زندگانى انسانها نيز توجه نموده و رهنمودهاى فراوانى براى
تأمين سعادت اين جهانى مردم هم ارائه كردهاست.در پرتو عملبه اين رهنمودها،حيات
اجتماعى بشر اصلاح مىگردد و همگان مىتوانند به اهداف والاى انسانى برسند. البته
بديهى است كه لازمه اينگونه عمل كردن، آشنايى با اين كتاب آسمانى و انس مداوم با
آن است.
ضرورت انس با قرآن
«انس با قرآن» از برترين لذاتى است كه دلدادگان به قرآن، از آن بهره
مىجويند و در پناه آيات آسمانىاش، آرامش و معنويت كسب مىكنند. آنان در پرتو
انوار اين كتاب الهى، راه را از چاه مىشناسند و از ظلمات به در مىآيند؛ چرا كه
اين كتاب، تجلى خداوند بر مردم است، كتاب، نور و رحمت و هدايت است،برخى را بشارت و
برخى را انذار مىدهد، مقام مكنونى است كه نه تنها كوهها تحمل آن را ندارند، بلكه
مجموعه آسمانها و زمين نيز از حمل آن ناتوان اند، اما انسان تحمل چنين حقيقتى را
دارد و در اين راه با شوق تمام، دلداده آن مىشود، به گونهاى كه اميرمؤمنان در
ترسيم زندگانى چنين بندگانى مىفرمايد:
(پرهيزكاران) در شب برپا ايستاده، قرآن را جزء به جزء و با انديشه
مىخوانند، با قرآن جان خود را محزون مىدارند و داروى درد خود را در آن مىيابند.
وقتى به آيهاى برسند كه تشويقى در آن است با شوق و طمع (بهشت) به آن روى آورند و
مىپندارند كه نعمتهاى بهشت برابر ديدگانشان قرار دارد و هرگاه به آيهاى مىرسند
كه ترس از خدا در آن باشد، گوش دل به آن مىسپارند و گويا صداى بر هم خوردن
شعلههاى آتش در گوششان طنين افكن است.
پس قامت به ركوع خم كرده، پيشانى و دست و پا بر خاك مالند و از خدا آزادى
خود را از آتش جهنم مىطلبند.
و به راستى چرا چنين نباشند در حالى كه به فرموده رسول رحمت: «برترى قرآن
بر ديگر سخنان چون برترى خداوند بر مخلوقاتش است»و «قرآن، سفره گسترده الهى است،
پس به قدر توان از آن، توشه برگيريد.»
و مولاى متقيان هشدار داده است كه:
آگاه باشيد كه بر كسى از پس قرآن فقرى نخواهد بود و نه براى كسى قبل از
قرآن، غنايى حاصل است. پس به جهت دردهايتان، از قرآن بهبودى طلب نماييد و به واسطه
قرآن بر سختيها يارى بجوييد، چرا كه در آن شفايى از بزرگترين دردها، يعنى كفر،
نفاق، تباهى و ضلالت است. پس به واسطه قرآن از خدا درخواست كنيد و با عشق به قرآن
به سويش رو آوريد و با آن از خلقش چيزى نخواهيد چرا كه بندگان (تاكنون) با چيزى
همانند قرآن به سوى خدا روى نياوردهاند.
آرى، قرآن، بهترين سخن، داستان و موعظه و راستترين گفتارهاست، برترين
شفاعت كننده نزد خداست و زنگار قلوب مؤمنان را برطرف مىكند.قرآن بهترين هدايتگر
خلق در ظلمات فتنه هاست، چنان كه پيامبر خاتم(ص) فرمود:
اى مردم! شما در خانه صلح و آرامش به سر مىبريد، در حالى كه بر پشت مركب
سفر قرار گرفتهايد و حركت دادن شما با سرعت همراه است! بى شك شب و روز و خورشيد و
ماه را ديدهايد كه هر تازهاى را كهنه و هر دورى را نزديك و هر موعودى را محقق
مىگردانند. پس وسايل سفر را براى دورى مسير گذر مهيا سازيد.
پس مقداد بن اسود برخاست و گفت: اى رسول خدا(ص) خانه صلح و آرامش چيست؟ آن
حضرت فرمود:
خانه كسب توشه براى رسيدن به مقصد و منقطع شدن از دنيا. پس هر گاه فتنهها
همچون پارههاى شب ظلمت افزا شما را فرا گرفت و به شبهه انداخت پس بر شما باد
مصاحبت با قرآن، چرا كه آن، شفاعتگرى مورد پذيرش و شكايت كنندهاى مورد تصديق است؛
و هر كه او را در پيش رويش قراردهد، او را به سوى بهشت خواهد كشانيد و هر كه او را
در پشت سر خود قرار دهد او را به سوى آتش به پيش خواهند راند.
و از اين رو برگزيدگان الهى همواره با قرآن مأنوس بودهاند و با آن، وحشت
تنهايى را از خود زدودهاند. امام على(ع) مىفرمايد:
هر كس با قرآن انس گيرد، از جدايى دوستان، وحشتى نخواهد داشت.
ايشان همچنين در جواب گروهى كه هنگام سفر از ايشان توصيهاى خواسته بودند،
فرمود:
اگر به دنبال مونسى مىگرديد، بدانيد كه قرآن برايتان كافى است.
امام سجاد نيز فرمود:
(حتى) اگر هيچ موجودى بر روى زمين زنده نماند و من تنها باشم، مادام كه
قرآن با من است، وحشتى نخواهم داشت!
انس با قرآن در نيروهاى مسلح
انس با قرآن مراتبى دارد كه از نگهدارى قرآن در خانه آغاز مىشود و با
نگاه كردن به آيات قرآن، گوش فرادادن به تلاوت قرآن، تلاوت قرآن و تدبر و تفكر در
قرآن كمال يافته، در پايان نيز به مرحله عمل به قرآن مىرسد. اولياى معصوم ما همه
اين مراتب را واجد بودهاند و به تناسب حال و مقام خود از آنها بهره مىبردهاند.
ضرورت انس با قرآن ـ در همه اين مراتب ـ بر عموم مؤمنان نيز آشكار است و هر كس به
تناسب شأن و وضع خود بايد در ارتقاى از اين مراتب بكوشد و خود را به خداوند
نزديكتر نمايد. اما به نظر مىرسد كه ضرورت اين انس براى نيروهاى مسلح نظام
جمهورى اسلامى دو چندان باشد، چرا كه اينان عهده دار دفاع از دين و كيان اسلام و
نظام اجتماعى مسلمانند و از همين رو بايد در اين راه آماده هرگونه فداكارى و
جانبازى باشند، اين آمادگى نيز تنها در سايه انس و الفت با كلام الهى حاصل مىشود.
چرا كه وعدههاى الهى در قرآن، بر نيرويشان مىافزايد و آنان را به سوى شوق به
لقاى الهى، رهبرى مىكند. همچنين در مواقع خطر، از وابستگىهاى دنيوى شان مىكاهد
تا بتوانند براحتى خود را در معرض سختىها و خطرات قرار دهند.
اما اين ضرورت، مسئوليت فرماندهان عزيز نيروهاى مسلح را چندين برابر
مىكند، آنان بايد براى ارتقاى فرهنگ قرآنى،نيروهاى تحت امر خويش بكوشند،موانع را
برطرف سازند و مكانات لازم را فراهم نمايند. مقاله حاضر نيز در توان خود
راهكارهايى را جهت ايجاد و افزايش انگيزه كاركنان نيروهاى مسلح نسبت به انس با
قرآن پيشنهاد مىكند، بدان اميد كه با همت والاى فرماندهان عزيز و گرامى، مشكلات
بر سر راه، مرتفع شود و كاركنان نيروهاى مسلح با اشتياق بيشتر به اين فريضه الهى
بينديشند و از چشمه روان قرآن سيراب شوند. به اميد روزى كه بهترين يار هر نيروى
مسلح، قرآن كريم باشد، زيرا كه امام متقيان(ع) فرمود:
لِيَكُن سَميرُكَ القُرآنَ
بايد بهترين دوست و همنشين شما، قرآن باشد.
پرسش اصلى
با توجه به مباحث فوق كه ضرورت انس با قرآن را مستدل مىسازد، اين پرسش به
ذهن مىرسد كه راههاى ايجادانگيزه براى انس با قرآن در نيروهاى مسلح چيست؟
پاسخ: به نظر مىرسد راههاى ايجاد يا افزايش انس با قرآن در نيروهاى مسلح
از دو طريق باشد و بهترين بازدهى مربوط به زمانى خواهد بود كه اين دو، توأم با
يكديگر به مرحله اجرا درآيند: افزايش بينش در كاركنان و ايجاد زمينه عملى در بين
آنان.
1. ايجاد يا افزايش بينش در كاركنان
روشهاى زير مىتوانند از جمله راههاى نيل به اين هدف باشند.
1 ـ 1. تلاش براى شناساندن اهميت موضوع «انس با قرآن» به منظور ايجاد حس
تشنگى در مخاطبان.
مانند بيان شأن و مقام قرآن از ديدگاه خود قرآن و روايات معصومين(ع)، از
جمله اشاره به عظمت قرآن، عظمت ليلة القدر (زمان نزول قرآن)، نزول قرآن از ام الكتاب،
تجلى بودن قرآن از سوى خداوند، اين كه قرآن هدايتگرى است كه در هدايتش نقصان وجود
ندارد، قرآن وسيله ارتباط و سخن گفتن با خداوند است. بيان اوصاف اين كتاب آسمانى
از قبيل، حكيم بودن، نور بودن، شفاء بودن... .
2 ـ 1. بيان ميزان اهتمام رسول اكرم(ص) و ائمه(ع) و بزرگان دين نسبت به
قرائت و آموزش قرآن، شامل رفتار شخصى پيامبر و امامان معصوم در مورد احترام به
قرآن و قرائت و تدبر در آن، تشويق ديگر افراد به خواندن، حفظ، نگهدارى و دقت در
معانى قرآن، دستور به تعليم قرآن به عنوان حق فرزند بر پدر و بيان فضائل مدرسان و
معلمان قرآن و مانند آن.
3 ـ 1. معرفى قرآن به عنوان كتاب زندگى و كتاب درمان دردهاى روحى بشر؛
مانند توضيح آنكه قرآن تنها كتابى براى خواندن و ثواب بردن نيست، بلكه كتاب
دستورالعمل زندگى مسلمانان، بلكه انسانهاست. البته بايد قدرت پاسخگويى قرآن به
نيازهاى زمان تفهيم مخاطبان شود و نمونههايى از مباحث كاربردى آن بيان گردد.
4 ـ 1. بيان تأثير قرآن بر زندگى انسانها، اعم از تأثيرات مادى آن بر اهل
خانه و قرائت كننده و دفع شرور و آفات از اهل منزل و تأثيرات معنوى اش بر قارى آن،
با بيان نمونههاى عينى در جامعه حاضر و نمونههايى از داستانهاى گذشتگان.
5 ـ 1. بيان پاداش كسانى كه در راه اشاعه فرهنگِ قرآنى تلاش مىكنند؛ نظير
پاداشهاى اخروى، شفاعت قرآن در حق آنان، دستگيرى به هنگام سختىها و از اين قبيل.
6 ـ 1. معرفى الگوهاى قرآنى در زمان حاضر و بيان نقش قرآن در تربيت آحاد
جامعه، اعم از بزرگسالان و خردسالان. البته معرفى الگوهاى قرآنى كه در نيروهاى
مسلح شاغلاند، اعم از كادر رسمى يا سربازان و نيز معرفى الگوهايى از بسيجيان
نمونه كه در رابطه با قرآن متحمل زحمت فراوان و كسب نتيجه شدهاند، مؤثرتر است.
7 ـ 1. نشان دادن تأثير قرآن بر حذف آسيبهاى فردى و مديريتى كاركنان
نيروهاى مسلح. توجه به اين مطلب كه اگر كاركنان نيروهاى مسلح به قرآن رو آورند،
براى رسيدن به اهداف شخصى يا سازمانى چقدر از مشكلات، و آسيبهاى آنان حل شده و در
نتيجه هر دو را به هدف مىرساند، البته با بيان مثالهاى عينى در ميان نيروها.
8 ـ 1. تبيين جهات اعجاز قرآن، بيان جنبههاى نظرى اين بحث و نيز بيان
نمونههاى عينى واقع شده از اعجاز آيات و سور قرآن، به ويژه اعجازهايى كه سبب شده
اشخاص يا گروههايى در رفتار و عمل خود تجديد نظر كنند و رفتارشان با گذشته خود
تغيير اساسى يابد.
9 ـ 1. تبيين جنبههاى هنرى قرآن، اعم از آهنگ، موسيقى، نظم و فصاحت و
بلاغت خاص قرآن. جنبههايىكه سبب شده اين كتاب جاودانى شده و از ديگر كتابها
ممتاز گردد.
10 ـ 1. هشدار نسبت به عواقب بى اعتنايى به قرآن، تذكر و تنبه، به اين
مطلب كه كسانى يا جوامعى كه در زندگى فردى و اجتماعى خود از قرآن دور شدهاند، به
چه عواقبى گرفتار آمده و وضعيت فرهنگى، سياسى، اجتماعى آنان گرفتار چه معضلاتى شده
است. البته برخى از اين عواقب دنيوى است و برخى اخروى كه در جهان آخرت، دامن بى
اعتنايان به قرآن را مىگيرد. شكايت پيامبر اكرم(ص) از مهجور ماندن قرآن در ميان
مسلمانان نيز از همين موارد است.
2. ايجاد زمينههاى عملى در بين كاركنان
اين زمينهها عبارتند از:
1 ـ 2. قرار دادن افراد در محيط قرآنى؛ مانند اجراى شبى با قرآن، برقرارى
جلسات قرائت و تفسير در مراكز گوناگون نيروهاى مسلح، به همراه جذابيتهاى گوناگون
كه بتواند به جذب كاركنان و سربازان و گاه خانوادههاى آنها بينجامد.
2 ـ 2. مواجه كردن غير ارادى افراد با قرآن؛ مثلا با تبليغات جذاب در محل
كار و يا محل اقامت نيروها در مراكز آموزشى و يا منازل مسكونى سازمانى. با نصب
آيات برگزيده متناسب و گاه با نصب سخنان بزرگان يا اشعار بسيار جذاب در مدح كلام
الهى.
3 ـ2. اهداى كتب و وسايلى كه فرد را در ارتباط با قرآن تشويق مىكند؛
مانند اهداى قرآن با چاپ بسيار زيبا، اهداى وسايل صوتى مناسب جهت استماع قرآن،
نوارهاى كاست و CD
قرآنى.
بديهى است تنظيم برنامه و راهكارهاى مناسب براى به كارگيرى اين وسايل،
سازمان را زودتر به هدف مىرساند.
4 ـ 2. برقرارى كلاسهاى جذاب تفسير و ترجمه و... براى نيروهاى مسلح. لازمه
اين كلاسها، توجه به تناسب سطح معلومات و پرهيز از روشهاى تكرارى و خسته كننده و
نيز همراه بودن با تشويقات و برنامههاى متنوع است.
5 ـ 2. اجبارى كردن آزمونهاى سراسرى تفسير در ميان نيروها؛ البته با
انتخاب تفسيرى روان و ساده.
6 ـ 2. تخصيص جوايز ارزشمند به نفرات ممتاز و يا كل نفرات شركت كننده در
مجالس و كلاسها.
7 ـ 2. سوق دادن دانشجويان سپاه به سمت مباحث قرآنى، با تشويق به انتخاب
عناوين قرآنى براى پايان نامهها.
8 ـ 2. تقويت دارالقرآنهاى موجود در سپاه وتلاش براى راه اندازى نمونههاى
مشابه آن در ديگر مراكز.
9 ـ 2. گنجاندن درس تفسير در عناوين درسى دانشگاههاى سپاه.
10 ـ 2. ايجاد برنامههاى قرآنى خاص براى صبحگاهها و انتخاب آيات خاص.
11 ـ 2. ايجاد بخش قرآنى در هفتهنامه صبح صادق، با ادبيات به روز و
محتواى غنى.
12 ـ 2. آموزش غير حضورى فرماندهان با نوارها و CDهاى قرآنى و تفسيرهاى 20
دقيقهاى.
13 ـ 2. برگزارى مجامع ساليانه از حفاظ و قاريان قرآن در سپاه و مرتبط
نمودن اين گونه گروهها با مراكز علمى و پژوهشى كشور و نيز تشويقهاى عملى نظير
اعطاى درجات و بورسيههاى تحصيلى براى كسانى كه در راه اشاعه فرهنگ قرآنى، گامهاى
مؤثر بر مىدارند.
پيشنهاد اصلى و نهايى:
به نظر مىرسد براى گسترش فرهنگ قرآنى در ميان كاركنان و رسيدن به دو زمينه
ياد شده در ميان نيروهاى مسلح، لازم است در هر نيروى نظامى نظير سپاه و ارتش و
نيروى انتظامى، ستادى تحت عنوان «ستاد احياى فرهنگ قرآنى» زير نظر فرماندهى كل و
نمايندگى ولى فقيه در آن نيرو تشكيل شود و اهم اهداف آن از اين قرار باشد:
1. مشخص نمودن متولى امور قرآنى در نيروهاى مسلح؛
2. تهيه متون مناسب براى سطوح مختلف و در رشتههاى گوناگون؛
3. تشكيل گروه كارشناسى و انجام مطالعات ميدانى براى پيشبرد فرهنگ «انس با
قرآن» در نيروهاى مسلح؛
4. جمع آورى تجربيات مراكز و مؤسسات قرآنى، اعم از داخل يا خارج از
نيروهاى مسلح؛
5. گنجاندن برنامههاى قرآنى در سياست كلان نيروهاى مسلح؛
6. مشخص كردن نقش فعاليتهاى قرآنى در تشويق، تنبيه، عزل و نصب و اعطاى
درجات؛
7. تربيت مربيان شايسته براى پيشبرد اهداف قرآنى؛
8. طرح ريزى نظام آموزشى قرآنى براى سربازان وظيفه.
منبع :حصون ، تابستان 1384، شماره 4
