نسخ در قرآن
منظور از بداء در مورد خداوند چيست؟در اصول كافي جلد 1 بابي تحت همين عنوان آمده است.
حقيقت بداء تعبير ديگري است از "يمحوالله ما يشاء و يثبت و عنده أمّ الكتاب؛[1] خداوند محو و اثبات مي كند آن چه را كه مي خواهد و نزد او است امّ الكتاب".
يهود عقيده داشتند كه دست خدا بسته است؛ به اين معنا كه خدا آسمان و زمين و زمان و انسان و موجودات را خلق كرده و آن ها را به خود واگذاشته و ديگر كاري به آنان ندارد و دست از هر كاري كشيده و عالَم خود به خود در جريان است. خداوند براي دفع اين اشتباه فرمود: اين چنين نيست كه يهود مي پندارند، بلكه دستان [قدرت] الهي باز است و هرگونه كه بخواهد ، انفاق مي كند.[2] به اين معنا كه در نگه داري و چرخش عالم و نزول رحمت و نقمت، توسعه در رزق و روزي و نده داري انسان ها و طولاني و كم كردن عمر انسان ها و موجودات، زنده كردن و ميراندن و خلاصه در خلق و أمر و چرخش عالم نقش اساسي ايفا مي كند و اين چنين كه يهود فكر مي كنند نيست.
بداء در حقيقت همين تغييرات و دگرگوني ها در عالم محو و اثبات و به معناي تقديرات امور است، مثلاً يكي صلة رحم مي كند، عمرش را طولاني مي كند؛ يكي قطع رحم مي كند ، عمرش را كوتاه مي كند؛ يكي صدقه مي دهد، بلا هاي ناگهاني و بد را از او دفع مي كند؛ يكي كه بايد از ديگران دستگيري كند ، ولي نمي كند، دچار عقوبتي مي شود. بدا با توضيحي كه داده شد ، مورد اتفاق تمامي مذاهب اسلامي است. اهل سنّت نيز عالم محو اثبات و دگرگوني هايي را كه ايجاد مي شود ، قبول دارند.
احمد حنبل از ثوبان نقل مي كند كه پيامبر (ص) فرمود: " گاهي انساني به خاطر گناهي كه انجام داده، از رزق محروم مي شود. قدر و اندازه ها ردّ نمي شود مگر به واسطة دعا و مدّت عمر را طولاني نمي كند مگر نيكي؛ يعني دعا مقدّرات را عوض مي كند و نيكوكاري عمر را زياد مي كند.[3]
پس بداء به معناي محو و اثبات و تغيير و تبديل است و اعتقاد به اين كه خداوند همان طوري كه در خلق عالم نقش داشته، در نگهداري و چرخش آن و تدبير عالم و كم و زياد كردن نيز نقش دارد.
بداء از نظر لغت به معناي ظاهر و معلوم شدن است و دربارة خدا به اين معنا است كه مثلاً براي فردي مقدر شده كه اگر گناه انجام ندهد، 20 سال ديگر عمر كند، ولي اگر گناه كرد، عمر او به 15 سال تقليل يابد؛ يعني در عالم لوح محفوظ مقدّرات مشخص شده و در عالم لوح ، محو و اثبات آن مشخص شده و مقدّرات تغيير مي‌‌يابد و كم و زياد مي شود.[4]
پى نوشتها
[1] رعد (13) آيه 39.
[2] مائده (5) آيه 64.
[3] جعفر سبحاني ، مع الشيعهْْ الاماميه، ص 118 ، به نقل از تفسير ابن كثير ، ج 2، ص 520.
[4] همان، با تلخيص و اضافات.
