فرق اصطلاح‌هاي انزال، نزول و تنزيل چيست؟ (آيا اختلاف صيغه مربوط به متفاوت بودن حالات ابلاغ وحي است؟)
راغب اصفهاني در فرق "انزال" و "تنزيل" آورده است: "فرق بين انزال و تنزيل در وصف قرآن و ملائكه اين است كه تنزيل مختص به جايي است كه فرستادن قرآن به پراكندگي و مرتبه‌اي بعد مرتبه، اشاره مي‌كند، ولي انزال عام است و تنزيل را هم شامل مي‌شود.(معجم مفردات الفاظ القرآن، الراغب الاصفهاني، ماده نزل، للمكتبة المرتضويه.)
"تنزيل" كه نامي از نام‌هاي قرآن است، اسم فعلي است از ماده نزّل (مصدر باب تفعيل) به معناي فرو فرستادن، يا مصدري است در جاي مفعول (تنزيل به جاي مُنَزّل) كه براي مبالغه آمده است؛ يعني بر آن تأكيد دارد كه كتابي فرود آمده از جانب خدا و نه ديگري.(الروض الجنان و روح الجنان، ابوالفتوح رازي، تهران، 5 ـ1334، ج 8، ص 3062 / تاريخ قرآن، محمود راميار، ص 182 ـ 183، انتشارات اميركبير، چ دوم، تهران 1362 ش.) اما گفتة راغب كه معناي تدريج در تنزيل نهفته است، جاي تأمل دارد؛ چه اين كه خداي متعال مي‌فرمايد: " يَسْئلُكَ أَهْل‌ُ الْكِتَـَب‌ِ أَن تُنَزِّل‌َ عَلَيْهِم‌ْ كِتَـَبًا مِّن‌َ السَّمَآءِ... ؛(نسأ،153) اهل كتاب از تو مي‌خواهند كتابي از آسمان (يك جا) بر آن‌ها نازل كني..."(و نيز بنگريد: اسرأ، 92 و انعام، 37 و بقره، 105 و... .) بنابراين ؛ تنزيل هم معناي فرود آمدن يك دفعه و يك جا را مي‌رساند و به معناي تدريجي منحصر نيست.(ر.ك: تاريخ قرآن، ص 183.)
با اين حال به نظر مي‌رسد معاني "انزال" و "تنزيل" در بسياري آيات، به ويژه آيات ذيل، همراه با فرق ياد شده در دفعي و تدريجي است.(در اين مورد روايات تفسيري نيز مي‌تواند قرينة مناسبي باشد و بسياري از مفسران بر اين عقيده‌اند.)
ـ "إِنَّـآ أَنزَلْنَـَه‌ُ فِي لَيْلَة‌ِ الْقَدْرِ ؛(قدر،1) ما قرآن را در شب قدر نازل كرديم."
ـ " إِنَّـآ أَنزَلْنَـَه‌ُ فِي لَيْلَة‌ٍ مُّبَـَرَكَة‌ٍ إِنَّا كُنَّا مُنذِرِين‌َ ؛(دخان،3) ما آن را در شبي پربركت نازل كرديم."
ـ "وَ قُرْءَانًا فَرَقْنَـَه‌ُ لِتَقْرَأَه‌ُو عَلَي النَّاس‌ِ عَلَي‌َ مُكْث‌ٍ وَ نَزَّلْنَـَه‌ُ تَنزِيلاً ؛(اسرأ،106) و قرآني را پراكنده كرديم تا با درنگ بر مردم بخواني و آن را به تدريج نازل كرديم."
افزون بر معناي ياد شده، برخي محققان فرق ديگري را نيز براي آن دو قائل شده‌اند، و آن اين كه در انزال جهت صدور فعل از فاعل ملاحظه مي‌شود؛ يعني فرو فرستادن وحي از سوي خدا؛ ولي در تنزيل جهت وقوع و تعلق آن به مفعول لحاظ مي‌شود؛ يعني وحي بر پيامبر9.(ر.ك: التحقيق في الكلمات القرآن الكريم، حسن مصطفوي، ج 12، ص 88، مادة "نزل"، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، چ اول، تهران، 1371 ش.) "نزول" مصدر و به معناي وارد شدن و يا جاي گير شدن است.(تاريخ قرآن، ص 181.) نظر به هيچ يك از معاني دفعي و تدريجي و يا جهت صدور و وقوع ندارد.
