فقیه، متکلم، محدث، مفسر، فیلسوف و استاد اخلاق محمد فیض کاشانی، مشهور به ملا محسن فیض کاشانی، فرزند رضی‏الدین شاه مرتضی، در چهاردهم صفر سال ۱۰۰۷هجری قمری در کاشان به دنیا آمد.

تحصیلات

ملا محسن در دو سالگی پدر خود را از دست داد و دایی و عمویش تربیت او را به عهده گرفتند. ایشان مقدمات علوم را تا سن بلوغ در کاشان و در نزد عمو و دایی‏اش فراگرفت.

بیست ساله بود که برای ادامه تحصیل به اصفهان مهاجرت کرد و از اساتید برجسته آن دیار کسب فیض نمود. از جمله اساتید این عالم بزرگ عبارتند از: ملا محمدتقی مجلسی، شیخ بهایی، میرداماد، میرفندرسکی و ملاصدرا.

سپس ملا محسن برای کسب علم از سید ماجد بحرانی به شیراز کوچ کرد و مدت دو سال به تکمیل علم حدیث و روایت پرداخت و بار دیگر به اصفهان بازگشت.

بعد از آن برای انجام فریضه حج به مکه مشرف شده و در آنجا به ملاقات شیخ محمد زین‏الدین عاملی رفته و از آن بزرگوار نیز کسب فیض نمود.

پس از مراجعت از مکه، وقتی ملاصدرا از شیراز به شهر مقدس قم مهاجرت کرد و در روستای کهک اقامت گزید، ملامحسن و ملا عبدالرزاق لاهیجی نیز به آنجا رفته و مدت هشت سال مونس تنهایی او بودند. و در همین دوران بود که ملاصدرا دو دختر فاضل و عالم خود را به دو شاگردش ملامحسن و ملا عبدالرزاق تزویج کرد.

سپس ملامحسن فیض کاشانی همراه ملاصدرا به شیراز رفته و بعد از دو سال به کاشان بازگشت و به امر تدریس، تعلیم، تبلیغ و ترویج و تألیف و تصنیف مشغول گردید.

تألیفات

بنابر آنچه نقل شده مرحوم فیض کاشانی نزدیک به دویست جلد کتاب ارزشمند در علوم و فنون مختلف تألیف کرده است. برخی از تالیفات این مرد بزرگ عبارتند از:

تفسیر صافی، تفسیر اصفی، تفسیر مصفی، الوافی، الشافی، النوادر، المحجه البیضاء، مفاتیح الشرایع، اصول المعارف، اصول العقائد، علم الیقین، الحق الیقین، عین الیقین، الحق المبین، الجبر و الاختیار، ضیاء القلب، الفت‏نامه، زاد السالک، شرح الصدر، گلزار قدس، آب زلال، دهر آشوب، شوق المهدی، شوق العشق، دیوان قصائد و بسیاری کتب دیگر.

شاگردان

ملا محسن کاشانی در دوران زندگی پربار خود شاگردان فراوانی را تقدیم جهان تشیع کرد. از جمله آن بزرگواران عبارتند از: علَم‏الهدی فرزند خود فیض کاشانی، معین‏الدین فرزند دیگر فیض، عبدالغفور برادر فیض کاشانی، شاه مرتضی دوم پسر برادر فیض کاشانی، ضیاءالدین محمد، ملا شاه فضل‏الله، ملا محمدباقر مجلسی، سید نعمت‏الله جزایری، قاضی سعید قمی، ملا محمدصادق خضری، شمس‏الدین محمد قمی، شیخ محمدمحسن عرفان شیرازی و بسیاری از علمای دیگر.

اخلاق فیض

ملا محسن همواره دارای منشی بلند بود و از عناوین و القاب گریزان، از به دست آوردن شهرت و قدرت با وجود امکانات خودداری می‌کرد. جناب استاد انسانی گوشه‌گیر بود تا بیشتر به علوم باطنی و دانش و تفکر برسد.

ایشان از رفتن به مهمانی و مجالست با اصحاب و انصار حکومت فاصله می‌گرفت و در جستجوی اهل کمال و کاوش‏های علمی مسافرت‏های زیاد می‏کرد.

ملامحسن فیض کاشانی، در بیان آراء و نظریات خود صریح بوده و از ریاء و تظاهر و تملق پرهیز می‌کرد و نارضایتی خود را از هرگونه بی‌بندباری، تظاهرات صوفیانه، تقدس خشک، ابراز می‌نمود. در راه اعتلای کلمه حق و عقاید راستین شیعه هیچ ترسی و هراسی به خود راه نداده و آرزوی او این بوده است که مسلمانان همه سرزمین‏ها بدور از تفرقه و پراکندگی همزیستی داشته باشند.

کلام فیض در سلوک

محافظت بر نمازهای یومیه: گزاردن آن در اول وقت به جماعت و سنن و آداب؛ پس اگر بی‏علتی و عذری از اول وقت تأخیر کند، یا به جماعت حاضر نشود، یا سنتی از سُنن، یا ادبی از آداب آن را فرو گذارد از سلوک راه بیرون رفته و با سایر عوام که در بیابان جهالت و ضلالت سرگردان می‏چرند و از راه و مقصد بی‏خبرند و ایشان را هرگز ترّقی نیست، مساوی است.

محافظت بر نماز جمعه، عید فطر، عید قربان و آیات: با اجتماع شرایط و اگر سه جمعه متوالی ترک نماز کند بی‏علّتی، دل او زنگ گیرد به حیثیتی که قابل اصلاح نباشد.

محافظت بر نمازهای مستحبی: که ۳۴رکعت است که ترک آن را معصیت شمرده‏اند الا چهار رکعت از نافله‏ عصر و دو رکعت از نافله مغرب و نافله عشا که ترک آن بی‏عذری نیز جایز است.

محافظت بر روزه ماه رمضان: چنانچه زبان را از لغو و غیبت و دروغ و دشنام و نحو آن و سایر اعضا را از ظلم و خیانت و چیزهایی که روزه را باطل می‏کند و از حرام و شبهه بیشتر حفظ و نگهداری کند که در سایر ایام می‏کرد.

وفات

سرانجام ملا محسن فیض کاشانی در سن ۸۴سالگی، در بیست‏ودوم ربیع‏الثانی سال ۱۰۹۱هجری قمری در شهر کاشان از دنیا رفت و در قبرستانی که در زمان حیاتش زمین آن را خریداری و وقف نموده بود، به خاک سپرده شد.

منبع: خبرگزاری ابنا