در آيه 60 سوره واقعه خداوند فرموده است: ما در ميان شما مرگ را مقدر ساختيم و هرگز كسي بر ما پيشي نمی گیرد؛ يعني ما هرگز مغلوب نخواهيم شد واگر مرگ را مقدر كرده‏ ايم نه به خاطر اين است كه نمي‏توانيم عمر جاويدان به شما بدهيم.

بعد در آيه مورد سؤال مي‏فرمايد: بلكه هدف ما اين بوده است تا گروهي را به جاي گروه ديگر و يا به عبارتي عده‏اي ديگر را جايگزين شما كنيم و شما را در جهاني كه نمي‏دانيد آفرينش تازه‏اي بخشيم.

استدلال در دو آيه فوق چنين است: خداوند حكيم كه انسان‏ها را آفريده - و مرتباً گروهي مي‏ ميرند و گروه ديگري جانشين آن‏ها مي‏شوند - هدفي داشته است. اگر اين هدف تنها زندگاني دنيا بود، سزاوار است عمر انسان جاودان باشد نه اين قدر كوتاه و آميخته با هزاران ناملايمات كه به آمدن و رفتنش نمي‏ ارزد. بنابراين، قانون مرگ گواهي مي‏دهد اين جا گذرگاه است نه منزلگاه، پل است نه مقصد. اگر مقصد و منزل بود، بايد دوام مي‏داشت.

برخي امثال را جمع مَثَل به معناي صفت گرفته ‏اند و آيه را اين‏گونه معنا كرده ‏ا ند: ما عاجز نيستيم صفت شما را تبديل كنيم و شما را در صورتي ديگر در روز رستاخيز زنده كنيم؛ يعني به صورت‏هاي آخرتي. در قيامت برخي از كفار به صورت حيوانات محشور مي‏شوند و مؤمنان در صورت‏هايي نيكوتر از چهره دنيوي محشور مي‏ گردند. البته تفسير نخست گوياتر و سازگارتر است‏1.

ازاين‏رو، در اين آيات، خداوند با منكران معاد و حشر روز رستاخيز احتجاج مي‏كند و مي‏فرمايد: شما كه خلقت اوليه ما را ديده‏ايد و دريافتيد چگونه از نطفه خلق شديد، چگونه خلقت دوباره خودتان را منكر مي‏شويد و متذكرنمی ‏ شويد كسي كه در آغاز شما را خلق فرمود برايش آسان‏تر است كه دوباره شما را در قالب جديد بيافريند و محشور كند.

در كافي از امام سجاد(ع) چنين نقل شده است: تعجب است از كسي كه منكر خلقت ديگر مي‏شود در حالي كه خلقت اولي را ديده است.2

پي ‏نوشت:

1. برگزيده تفسير نمونه؛ ج 5، ص 81 و 82؛ الميزان، ج 19، ص 151 و 152؛ تفسير شريف لاهيجي، ج 4، ص 361 و 362.

2. تفسير صافي، ج 5، ص 127؛ تفسير روان جاويد، ج 5، ص 133.