وحي در معناي اصطلاحي و خاص، كلام پوشيده و سرّي از طرف خداوند به انسان است. پي بردن به حقيقت وحي و دريافتن تمامي زواياي آن، براي غير پيامبران ممكن نيست زيرا، هر پديده‏اي كه انسان نتواند آن را تجربه نمايد، قابل فهم دقيق نيست، به طور مثال شخصي كه فاقد حس بينايي است، هر مقدار كه در مورد خصوصيات اين حس و خواص و آثار آن توضيح دهيد، باز نابينا نمي‏تواند به حقيقت آن راه يابد مگر اين كه نا بينايي او از بين برود. درمورد وحي نيز چنين است. حقيقت وحي براي پيامبران آشكار است و در قرآن و سنت به كيفيت آن اشارت رفته است. تنها راه بشر براي پي بردن به حقيقت آن، رجوع به كتاب و سنت است. البته در باب وحي، دانشمندان اسلامي (فلاسفه، متكلمين و...) نظريات گوناگوني داده‏ اند.(1)

مولوي در مورد عدم امكان دست يافتن به حقيقت وحي مي‏گويد:

روح وحي از عقل پنهان‏ تر بُود زآنكه او غيب است، او زان سر بود

عقل احمد از كسي پنهان نشد

روح وحيش مُدرك هر جان نشد(2)

طبق آيه شريفه، راه ارتباط پيامبران با خدا از سه طريق است:

1 - القاي به قلب: وحي الهي به قلب پيامبر الهام مي‏شود مثلاً: "ما به نوح وحي كرديم كه كشتي را در حضور ما و مطابق فرمان ما بساز".(3)

2 - از وراي حجاب: آن طور كه خداوند در كوه طور باموسي(ع) سخن گفت.(4)

3 - از طريق فرستادن فرشتگان (رُسُل): آن گونه كه در مورد پيامبر وارد شده است: "بگو كسي كه دشمن جبرئيل باشد و دشمن خدا است" چرا كه او به فرمان خدا، قرآن را بر قلب تو نازل كرد".(5)

نتيجه اينكه: نزول وحي بر پيامبر(ص) غالباً از طريق فرشته وحي صورت مي‏گرفت.

اولاً: وحي امري، ماوراي عقل و فهم بشر است و هيچ گونه تجربه ‏اي در مورد آن ندارد.

ثانياً: تنها راه رجوع به قرآن و حديث است.

براي حُسن ختام چند حديث در مورد وحي ذكر مي‏كنيم‏

1 - پيامبر در مورد طريقه‏ هاي وحي كه بر ايشان نازل شده، سه طريق ذكر كرده‏اند: أ) گاه فرشته به صورت انساني در مي‏آيد و پيامبر را مخاطب مي‏ساخت و مطالب را به او مي‏گفت گاهي به صورت "دحيه كلبي" به حضور پيامبر شرفياب مي‏شد. اين شخص برادر رضاعي پيامبر بود و از زيباترين مردم بود.(6)

ب) گاهي همچون زنگ در گوش صدا مي‏ كرد و اين سخت‏ ترين نوع وحي بر پيامبر بود، به گونه ‏اي كه حتي در روزهاي سرد صورت پيامبر غرق عرق مي‏ شد. اگر بر مركب سوار بود، مركب چنان سنگين مي‏شد كه به زمين مي‏ نشست.

ج) گاهي جبرئيل به صورت اصليش بر يامبر ظاهر مي ‏شد كه تنها دو بار چنين بود.(7)

2 - هنگامي كه وحي از طريق فرشته بر پيامبر نازل مي‏شد، حال پيامبر عادي بود، اما هنگامي كه ارتباط مستقيم و بدون واسطه برقرار مي‏گشت، پيامبر سنگيني فوق‏ ا لعاده‏اي احساس مي‏كرد، تا آن جا كه گاه مدهوش مي‏شد.(8)

براي اطلاع از حقيقت وحي به منابع زير رجوع شود:

1 - تحليل وحي از ديدگاه اسلام و مسيحيت، محمد باقر سعيدي روشن،

2 - وحي و تجربه ديني، حسن يوسفيان، احمد حسيني شريفي، نشريه وارش، ش 6 و 7، مهر و دي 1377.

پي ‏نوشت‏ها:

1 - براي اطلاع بيشتر در اين مورد به تفسيرنمونه، ج‏20، ص 485 به بعد مراجعه نماييد.

2 - مثنوي معنوي، دفتر دوم، ابيات 3258 - 3260.

3- مؤمنون (23) آيه 27.

4 - نساء (4)، آيه 164.

5 - بقره (2) آيه 97.

6 - مجمع البحرين، ماده وحي‏

7 - تفسير نمونه، ج‏20، ص 488.

8 - توحيد صدوق، طبق نقل بحارالانوار، ج‏18، ص 256.